H vc is een veelgebruikte plasticsoort voor medische toepassingen, en zal dat vermoedelijk in de eerstvolgende jaren nog blijven. Een ziekenhuis moet dus afrekenen met een hoeveelheid pvc-afval van medisch materiaal voor eenmalig gebruik. Op zoek naar duurzame oplossingen geniet pvc-recyclage de voorkeur over verbranding. De Europaziekenhuizen (Brussel) nemen het voortouw en de resultaten van een éénjarig proefproject, VinylPlus® Med, liggen hoger dan verwacht.

Het eerste gebruik van pvc in de medische sector was tijdens de Koreaanse oorlog waar een andere container voor bloed (dan glas) nodig bleek voor bloedtransfusies in de veldhospitalen. De container moest bestand zijn tegen het droppen uit vliegtuigen. Bovendien kon het bloed in pvc-bloedzakken gedurende 49 dagen worden gestockeerd. Pvc-plastics voor eenmalig gebruik werden een gewaardeerd vervangmiddel voor de multigebruiksproducten van dat moment omdat crosscontaminatie vermeden werd, de kostprijs laag was, de fabricage vrij gemakkelijk is en er heel veel opties voor innovatie waren.

Pvc in het ziekenhuis

In het ziekenhuis bestaat ongeveer 30% van het gebruikte plastic voor medical devices uit pvc, de overige 70% wordt verdeeld over 10-15 andere polymeren. Veel van het materiaal voor eenmalig gebruik wordt van pvc gemaakt: allerhande buizen (voor zuurstof, irrigatie, apiratie, katheters), zakken (bloed, IV,-dialyse), maskers (voor zuurstof, anesthesie), pilstrips.

Maar dat geldt ook voor ziekenhuismaterialen voor langdurig gebruik zoals matrasbedekkingen, diagnostische en testmaterialen, producten voor revalidatie, demonstratiepoppen … Wegens het onderhouds- en ontsmettingsgemak wordt pvc ook in het ziekenhuisgebouw gebruikt, zoals in wand- en vloerbedekking, afvoerbuizen, ramen …

Bovendien kunnen pvc-producten voor eenmalig gebruik gemakkelijk gerecycleerd worden in producten voor gebruik op lange termijn. Het verzamelen van gebruikte pvc-producten is de gemakkelijkste stap; het extraheren van de verschillende andere polymeren uit producten en materialen is een arbeidsintensievere bezigheid. Jammer genoeg kan de aanwezigheid van pvc in veel recyclageprocessen van andere kunststoffen het eindproduct onbruikbaar maken. Dit kan een probleem zijn bij het selectief inzamelen van kunststofstromen: erin mag geen pvc zitten of het moet er selectief uit kunnen worden verwijderd.

VinylPlus® Med Accelerates Sustainability in Healthcare

Het pilotproject

De projectleider van VinylPlus® Med, Vincent Stone, is best tevreden met het resultaat van het proefproject: "Over één jaar hebben we het equivalent van 35.000 gezichtsmaskers, of ongeveer 1 ton pvc, kunnen inzamelen in 10 ziekenhuissites - 1 masker weegt ongeveer 30 gram. Dit was een pilotproject waarvoor elk ziekenhuis individueel moest worden gecontacteerd en overtuigd om mee in te stappen. Dat heeft tijd en energie gevergd. Maar we hebben toch vermeden dat 35.000 maskers werden verbrand. En dat is een mooi resultaat."

Zowel risicovol als risicoloos medisch afval wordt meestal verbrand, met alle gevolgen voor milieu en mens die met verbranding gepaard gaan. Het is wel zo dat de kost voor het verwerken van risicovol afval groter is dan die voor afval zonder risico, ook de CO2-voetafdruk van risicovol afval is 2 tot 3 maal groter dan van risicoloos afval.

"Alle producten voor eenmalig gebruik hebben een grote impact op de CO2-voetafdruk van de hele gezondheidssector (in Frankrijk geschat op 25%). Het beheer van materiaal voor eenmalig gebruik is dus essentieel om de CO2-voetafdruk zoveel mogelijk te reduceren. Experten hebben berekend dat voor elke ton gerecycleerd pvc-afval, de emissie van meer dan 3 ton CO2 wordt vermeden vergeleken met verbanding.

Het voordeel voor het milieu van recyclage versus verbranding is dus evident", aldus nog Vincent Stone. Daarenboven is de verbranding van pvc-afval schadelijker dan van andere kunststoffen, wegens de aanwezigheid van chloor in pvc. Het niet verbranden van pvc wint bijgevolg nog aan belang.

Over één jaar hebben we het equivalent van 35.000 gezichtsmaskers, of ongeveer 1 ton pvc, kunnen inzamelen in 10 ziekenhuissites

Granules de PVC recyclés | iStock photos

Why recycle PVC? | Graphics VinylPlus®

Het belang van triage

In het ziekenhuis wordt risicovol afval al gescheiden van risicoloos afval, het eerste gaat in de gele afvalbak, het tweede in de zwarte. Recycleren is voorbehouden voor risicoloos afval. Maar niet alle risicoloos afval bestaat uit pvc. Dus moet het pvc-plastic worden gescheiden van andere plastics en in speciaal daartoe voorziene afvalbakken worden gedeponeerd.

Een belangrijke voorwaarde om een goede recyclage te kunnen uitvoeren, is dus een goede triage van het pvc. "We hebben de ziekenhuizen geholpen bij de inventaris van alle pvc-producten die er werden gebruikt. Meer dan 500 referenties werden in de verschillende ziekenhuizen geïdentificeerd zodat voor het personeel duidelijk is welk pvc in onze afvalbakken mag", legt de projectleider uit.

Hoewel ftalaten, gebruikt om het pvc zachter en buigzamer te maken, in de meeste toepassingen in de ziekenhuizen vervangen werden door alternatieven (want laagmoleculairgewichtftalaten zijn schadelijk voor de gezondheid en het milieu), "hebben we een scanner ontwikkeld die het verzamelde pvc kan checken op de aanwezigheid van ftalaten. We stellen alles in het werk om te vermijden dat pvc met ftalaten zou worden gerecycleerd."

"Voor pvc-afval is recyclage de beste oplossing," gaat Inge Dewitte van Denuo, de Belgische federatie van de afval- en recyclagesector, verder, "omdat pvc een materiaal is dat zich daar perfect toe leent: het kan 8 tot 10 keer gerecycleerd worden zonder echt kwaliteitsverlies. Bovendien bestaan alle medische producten in pvc die wij inzamelen, uit slechts één laag pvc wat het recyclageproces vergemakkelijkt."

De wetgeving laat geen volledige circulariteit van kunststoffen toe: plastics gebruikt voor medische hulpmiddelen mogen niet bestaan uit gerecycleerd materiaal. Er blijven wel heel wat andere mogelijkheden voor grondstofhergebruik over. De recyclage van het opgehaalde pvc in dit project gebeurt in andere langetermijnziekenhuisapplicaties, bijv. wand- of vloerbekleding die veel in ziekenhuizen wordt gebruikt.

Maar dat geldt ook voor ziekenhuismaterialen voor langdurig gebruik zoals matrasbedekkingen, diagnostische en testmaterialen, producten voor revalidatie, demonstratiepoppen …

Drie partners

VinylPlus® Med is een project gebaseerd op samenwerking tussen verschillende partners: Renewi is de afvalinzamelaar, Raff Plastics is het recyclagebedrijf en VinylPlus® als vertegenwoordiger van de Europese pvc-industrie, de coördinator.

De inzameling, het transport en de tussenopslag van het pvc gebeurt door Renewi. Het levert de containers waarin alle afvalzakken met het pvc-afval moeten worden gedeponeerd. Dit afval wordt dan naar de recycler gebracht.

"Daar wordt het pvc-materiaal eerst ontmanteld, zo worden bijv. de elastiekjes en metalen plaatjes aan mondmaskers weggenomen, evenals stukken harde plastic die geen pvc zijn.

Wat overblijft wordt vermaald tot rauw materiaal dat volledig beantwoordt aan de Europese wetgeving. Raff Plastics is een Europees Gecertificeerd Plastic Recyclagebedrijf dat wil zeggen dat ze hun recyclage doen volgens bepaalde hoogwaardige normen van kwaliteitscontrole en volgens volledige traceerbaarheid van dit type afval. Ze moeten ook een verwerker vinden die het recyclaat kan omzetten in een ziekenhuistoepassing waarbij de kwaliteit van het recyclaat moet voldoen aan de voorwaarden gesteld door de verwerker", vervolgt Inge Dewitte.

VinylPlus® coördineert het geheel en stelt aan de ziekenhuizen alle materialen ter beschikking nodig om een efficiënte inzameling mogelijk te maken (bijv. afvalbakken, sorteerposters). Het traint en coacht ook het ziekenhuispersoneel, sensibiliseert hen om het pvc apart in te zamelen, communiceert uitgebreid over het project via sociale media en gewone conventionele pers en last but not least financiert het gehele project.

Les produits en PVC à usage unique peuvent être aisément recyclés en produits à usage à long terme. La collecte des produits PVC après usage est l’étape la plus simple, la séparation du PVC des autres matériaux est une activité plus laborieuse.

Secondary material plastic | Photo Renewi

“Unique to the RAFF Plastics range are our custom-colour granules. A specific shade of grey or a striking colour: thanks to our experienced processing processes and flexible production, we develop both standard colours and customised colours.” | Photo Raff Plastics

In de praktijk

Niet alleen in de algemene bevolking, ook in het ziekenhuis zijn mensen zich steeds meer bewust van de ecologische impact van hun doen en laten. We worden allemaal geconfronteerd met heel veel afval. Wat in een zorginstelling speelt bij het selectief inzamelen van afval, is de tijdsdruk.

"Spoed is een grote generator van pvc-afval maar de aparte inzameling werkt er minder goed omdat het personeel er vaak onder tijdsdruk staat. Als de tijdsdruk enorm hoog is, blijft er weinig aandacht over voor het sorteren. We proberen het personeel te coachen en te informeren over wat we doen met het recyclaat en hoe het de ecologische voetafdruk van het ziekenhuis naar beneden kan brengen.

Maar het is geen evidentie om iedereen mee te krijgen om het consequent te doen. Een opfrissing is soms wel nodig. Het helpt als in het ziekenhuis een persoon wordt aangesteld die het project draagt en de interne coördinatie op zich neemt. Dat is ook gebeurd bij de Europaziekenhuizen en vanaf dan loopt het gesmeerd en heeft de inzameling een vliegende vlucht genomen", zegt Inge Dewitte.

Soms blijkt een bijsturing nodig. Evelyn Vass, operationeel directeur van de Europaziekenhuizen: "In de beginfase werd te veel gevergd van ons personeel bij het sorteren. De verpleegkundigen moesten de delen die geen pvc zijn, zelf van de zuurstofmaskers afknippen alvorens ze in de speciale afvalbakken te deponeren. Dat werd niet aanvaard want zorg verlenen is toch de hoofdbezigheid. Met de coördinator werd afgesproken om dit niet meer te laten doen door ons personeel en het wordt nu gedaan door de recycleur. Dat heeft de participatie van het personeel een boost gegeven."

Wat ook een relatieve hinder kan zijn, is waar wordt de extra afvalbak gezet in de operatiezaal, want veel plaats is er niet meer vrij. Ziekenhuizen beslissen zelf over de soort afvalbak die ze willen gebruiken (grote of kleine versie) en als er weinig plaats is, kunnen ze kiezen voor een geplastificeerde doos die ook herbuikbaar is. Luc Noé, hoofdverpleger, coördinator van het operatiekwartier in de Europaziekenhuizen: "Bij ons staat de pvc-afvalbak in de ontwaakzaal waar de patiënt terechtkomt na het verlaten van de operatiezaal en waar het infuus meestal zal vervangen worden."

Herman Devriese, diensthoofd Preventie en Milieu UZ Leuven: "In UZ Gasthuisberg zijn we bescheiden gestart met dit proefproject in een beperkt aantal zalen, onder andere in het OK, in het kader van ons Groen OKa. We moeten goed afwegen hoe we het inzamelen van pvc kunnen organiseren, waar en welke afvalrecipiënten er binnenkomen omdat we ons hier toch in een hygiënisch kritische omgeving bevinden.

Daarom werd een speciale houder gefabriceerd die aan de afvalkar kan worden vastgehecht. Idem aan de anesthesiekar mits een kleine aanpassing van de houder zodat er geen extra houder moest worden bijgeplaatst en de inzameling gemakkelijk kan gebeuren. We doen trouwens geen 100% scheiding van pvc-materialen maar wel een beperkt inzamelen. Zo worden toepassingen die in contact gekomen zijn met lichaamseigen vloeistoffen er niet in gedeponeerd terwijl pvc dat in contact was met onschadelijke vloeistoffen er wel in kunnen. Verder hangt het ook af van het infectierisico van elke patiënt."