H et REuse Lab van de Universiteit Antwerpen heeft als missie een lange levensduur standaard maken voor elk product. ^[1] Ils le font en construisant et en partageant des connaissances sur la qualité et l'utilisation des produits, ainsi qu'en concevant des systèmes produits-services. Cela inclut également la réutilisation de matériel médical.

Ziekenhuizen produceren bergen afval, waarbij het operatiekwartier verantwoordelijk is voor een onevenredig grote hoeveelheid. Onderzoekers van de Universiteit Antwerpen hebben deze afvalproductie onderzocht met als doel ontwerpmogelijkheden te identificeren ter ondersteuning van afvalvermindering volgens de circulaire economie.

Daartoe brachten ze de afvalinfrastructuur, het afvalbeheer en de sterilisatieafdeling van een groot ziekenhuis in kaart. Daaruit bleek dat wasbare handdoeken en operatie-instrumenten worden hergebruikt; papier, karton en specifieke stoffen worden gerecycled; en (niet)gevaarlijk medisch afval wordt verbrand. Afdekdoeken van de operatietafel, steriele kleding, steriele verpakkingen en afdelingsspecifieke producten worden het meest gebruikt en weggegooid. Het onderzoek identificeerde ook twee afvalhotspots: de logistieke verpakking (tertiair, secundair en primair) van producten en het verkeerd sorteren van gevaarlijk versus niet-gevaarlijk medisch afval. Meer optimalisatie van recycling en meer gebruik van herbruikbare materialen zijn dan mogelijke oplossingen. ^[2]

Chirurgische sets

Een ander onderzoeksproject is AGIZO rond het verduurzamen van chirurgisch instrumentenbeheer. Chirurgische instrumentensets genereren in het UZA alleen 1,3 ton afval per jaar. Een bijkomstig probleem is dat deze chirurgische sets vaak niet volledig zijn waardoor er tijdens een operatie een tweede set geopend moet worden voor 1 of 2 ontbrekende instrumenten. De hele set wordt dan beschouwd als 'besmet' en moet opnieuw gesteriliseerd worden. Dit kost opnieuw water, energie en verpakkingsmateriaal.

AGIZO is een systeemoplossing voor een duurzaam chirurgisch instrumentenbeheer in het ziekenhuis. Deze oplossing werkt in op verschillende niveaus van het instrumentenbeheer en wordt toegepast in verschillende afdelingen van het ziekenhuis. Het bestaat uit een circulaire verpakkingsmethode die de wegwerpverpakking volledig elimineert. De nieuwe verpakkingsmethode was noodzakelijk om optimaal alle instrumenten te kunnen zien en zo de controle van volledigheid van de set te garanderen.

Deze verpakking kan volledig worden gerecycleerd. De vormgeving van deze herbruikbare verpakking ondersteunt de werking van de controlemachine. Aan de hand van artificiële intelligentie detecteert de machine of alle instrumenten aanwezig zijn in de chirurgische set. Door dit zowel in het operatiekwartier als in de centrale sterilisatieafdeling toe te passen, ontstaat er een traceersysteem dat de volledigheid van de sets waarborgt. Hierdoor moeten er minder sets geopend worden tijdens de operatie en zal er in totaal minder gesteriliseerd moeten worden. Deze informatie wordt gecommuniceerd naar het zorgpersoneel via een eenvoudig platform waarmee ook de verschillende afdelingen met elkaar kunnen communiceren. AGIZO bespaart dus op water, energie en wegwerpverpakking. ^[3]

Vertrouwen in het herbruikbare

Een voorbeeld van hergebruik van textiel is het reCURE-onderzoeksproject waarbij werd nagegaan hoe het ziekenhuispersoneel staat tegenover herbruikbare operatieschorten. De risico’s rond veiligheid, hygiëne, steriliteit en nauwkeurigheid verhinderen vaak dat innovaties betreffende hergebruik moeilijk of geen intrede doen in de medische sector. Een product moet immers technisch herbruikbaar en reinigbaar zijn. Maar soms nog belangrijker: het medisch personeel en ook de patiënten moeten de producten vertrouwen en willen (her)gebruiken.

Draagcomfort is nog een vereiste waaraan herbruikbare operatieschorten moeten voldoen. Dat bleek uit een bevraging bij 219 zorgmedewerkers in de Vlaamse operatiekwartieren. Een overgroot deel van het zorgpersoneel is bereid om een herbruikbare warmtejas (94%), warmtedeken (84,5%) en operatiemuts (78,5%) te gebruiken. Minder enthousiasme is er voor herbruikbare operatieschorten (57,5%) en steriele afdekdoeken (48,4%).

Tijdens een vierdaags proefproject in UZ Gent en UZ Antwerpen werden in het totaal 89 herbruikbare schorten gedragen door het zorgpersoneel in de operatiekwartieren. Het aantal wegwerpschorten dat zo uitgespaard werd, leverde 16,4 kg minder afval op.

En het milieu vaart er wel bij. Zo kan een herbruikbare operatieschort tot 70 keer opnieuw gewassen en gesteriliseerd worden. In vergelijking met een gewone schort heb je daardoor een verminderde CO2-uitstoot (-66%) en een lager energie- (-64%) en waterverbruik (-83%). De afvalberg krimpt met 84%.

Na afloop peilden de onderzoekers opnieuw naar de houding van het personeel: "We stelden vast dat de bereidheid om een herbruikbare steriele operatieschort te dragen tot 86,2% was gestegen. Bij de eerste bevraging lag dat cijfer nog op 57,5%. Het toont aan dat een deel van het zorgpersoneel zijn terughoudende mening van weleer heeft herzien." (Artikel ingediend voor publicatie) ^[4]

Wegwerpoperatieschort | Herbruikbare operatieschort | Photos © REuse Lab UA

Zoeken naar alternatieven

Een derde onderzoeksproject gaat over het 'bevorderen van circulariteit bij kritische consumables via ontwerp: inzichten in de variabelen in chemische laboratoria'. Onderzoekslaboratoria produceren veel afval door gebruiksgoederen voor eenmalig gebruik, zoals pipetpunten, tubes of petrischalen. De keuze hiervoor wordt vaak gemaakt op basis van de strenge vereisten die er zijn voor deze producten maar ook wegens het gemak van wegwerpen na gebruik. Het doel van dit onderzoek is om zoveel mogelijk wegwerpproducten te vervangen door herbruikbare alternatieven in laboratoria. In de chemische sector zijn er momenteel vaak geen alternatieven beschikbaar of voldoen deze niet aan de vereisten. Het onderzoek heeft verschillende variabelen gedefinieerd en de obstakels tot (her)gebruik bestudeerd. De vier belangrijkste zijn: context, gebruik, vormgeving en inzameling. Deze zullen namelijk allemaal invloed hebben op het uiteindelijk gebruik-, hergebruik- of wegwerpgedrag. (Artikel ingediend voor publicatie) ^[5]

Door de COVID 19-pandemie moest het onderzoek in de laboratoria on hold worden gezet. Tegelijkertijd was er de vraag van het UZ om te onderzoeken of mondmaskers met filter konden worden hergebruikt om de eventuele tekorten aan te vullen. De onderzoekers kwamen tot het besluit dat: een degelijke kwaliteitscontrole nodig is vooraleer het product hergebruikt kan worden, een grondige evaluatie van de verschillende bestanddelen van het masker overwogen moet worden en communicatie over de hergebruikcyclus essentieel is om hergebruik aan te moedigen zonder dat de kwaliteit in het gedrang komt. ^[6]

^[1] https://www.uantwerpen.be/nl/projecten/reuse-lab/projecten/
^[2] Harding C et al. Design opportunities to reduce wast in operating rooms. Sustainability 2021. https://doi.org/10.3390/SU13042207
^[3] https://www.uantwerpen.be/nl/projecten/reuse-lab/projecten/masterproeven/ agizo/
^[4] https://www.uantwerpen.be/nl/projecten/reuse-lab/projecten/ onderzoeksprojecten/recure/
^[5] https://www.uantwerpen.be/nl/projecten/reuse-lab/projecten/ onderzoeksprojecten/labplastics/
^[6] Van Loon J et al. Reuse of Filtering Facepiece Respirators in the COVID-19 Era? Sustainability 2021, 13(2), 797; https://doi.org/10.3390/su13020797